Większość ludzi, mówiąc o bezpieczeństwie i higienie pracy w laboratorium, ma na myśli opary chemikaliów, hodowle bakterii zakaźnych oraz substancje wybuchowe lub radioaktywne. Istnieją jednak jeszcze inne, być może mniej spektakularne i ważne, kwestie bezpieczeństwa związane z samą pipetą. Pipetowanie to jedno z najczęściej wykonywanych zadań we współczesnym laboratorium badawczym. Pracownik laboratorium spędza średnio dwie godziny dziennie na pipetowaniu, co daje razem 500 godzin rocznie1,2. Skumulowany wpływ setek godzin pipetowania może powodować długoterminowe i chroniczne problemy zdrowotne, ale ryzyko ich wystąpienia można znacząco ograniczyć, zapewniając ergonomiczne warunki pracy, które dodatkowo oszczędzają czas wymagany do pipetowania.
Termin ergonomia pochodzi od greckiego słowa “ergos” oznaczającego “pracę” i “nomos” oznaczającego prawo naturalne; można go zatem tłumaczyć jako “naturalne prawa pracy”. Ergonomia była wprawdzie stosowana już w czasach rewolucji przemysłowej, i skupiała się wtedy gównie na zwiększaniu produktywności pracowników3, ale obecnie jej obszar zainteresowań dotyczy bardziej projektowania stanowisk pracy, tak aby możliwie najlepiej służyły pracownikom. Aby to osiągnąć, ergonomiści muszą zidentyfikować stresory występujące w miejscu pracy.
Stresory ergonomiczne związane z korzystaniem z pipety obejmują siły działające na kciuk, powtarzalne ruchy i niewygodne pozycje. W najlepszym wypadku mogą się wiązać z lekkim dyskomfortem, ale w najgorszym, mogą powodować chroniczne przeciążenie mięśni i ścięgien (RSI)4. Prawidłowa ergonomia zapewnia wiele korzyści. Zmniejsza ryzyko urazów pracowników laboratorium i zwiększa komfort miejsca pracy, co pozwala pracownikom osiągać większą produktywność. W obliczu stale rosnących oczekiwań wobec osób pracujących w laboratoriach, absolutnie konieczne jest optymalizowanie stanowisk pracy w taki sposób, aby poprawiać ogólny stan zdrowia i samopoczucia pracowników.
Jest kilka prostych rzeczy, które osoba obsługująca pipetę może zrobić, aby zwiększyć komfort pracy w laboratorium. Regularne rozciąganie, prawidłowa pozycja ciała i ćwiczenia pomagają zmniejszać ryzyko wystąpienia RSI. Jednakże nie są one w stanie całkowicie wyeliminować problemu, przez co wybór prawidłowej pipety nadal ma fundamentalne znaczenie dla bezproblemowej pracy przy stole laboratoryjnym przez wiele lat.
A zatem, jak wybrać właściwą pipetę ergonomiczną? Oczywiście, im mniej pracy tym lepiej. Mając to na uwadze, w 1996 roku Eppendorf opracował dozownik Multipette® plus 4980 wraz z pasującym do niego asortymentem końcówek Combitips® plus (obecnie w dziewięciu różnych rozmiarach). W przeszłości użytkownik musiał samodzielnie dobierać prawidłową objętość, natomiast urządzenia Multipette plus automatycznie rozpoznają rozmiar końcówki Combitips plus i pokazują możliwe do wykonania kroki dozowania na wyświetlaczu. Niedługo później, w roku 1998, dodano do oferty Multipette pro - pierwszy elektroniczny multi-dozownik w asortymencie Eppendorf. Dzięki silnikowi poruszającemu tłokiem ciecze są pobierane i dozowane z końcówek automatycznie. Wynikające z tego korzyści dla pracowników zostały szybko dostrzeżone i pipeta Multipette pro w niedługim czasie stała się popularnym wyborem wśród osób wykonujących rutynowe procedury.
Możliwość obsługi praktycznie bez użycia siły całkowicie zmieniła oblicze pracy laboratoryjnej. Wyeliminowano konieczność obracania pokrętłami w celu zmiany pipetowanej objętości oraz wciskania tłoka w celu dozowania cieczy. Zamiast tego, wystarczy nacisnąć przycisk. Seria urządzeń Research pro line wprowadzona przez Eppendorf w 1999 roku była ważnym etapem zwiększania użyteczności pipet elektronicznych dzięki funkcjom ułatwiającym obsługę cieczy lepkich - takim jak regulacja prędkości pobierania/dozowania - oraz możliwości programowania sekwencji pipetowania. Wprowadzenie do oferty robota pipetującego, epMotion® 5070, w roku 2003 było kolejnym krokiem w tym kierunku i umożliwiło korzystanie z całkowicie automatycznego systemu pipetującego.
Choć te konstrukcje mają fundamentalne znaczenie dla zwiększania użyteczności i ograniczania ryzyka urazów, korzyści z używania pipet elektronicznych nie ograniczają się wyłącznie do kwestii ergonomii. Dla przykładu: ponieważ pipety elektroniczne są wyposażone w silnik sterujące ruchem tłoka, za każdym razem pobierają i dozują dokładnie taką samą objętość. Oprócz tego umożliwiają programowanie i zapisywanie protokołów pipetowania, dzięki czemu minimalizują ryzyko błędów popełnianych w czasie pracy manualnej, i zapobiegają rozbieżnościom wyników osiąganych przez różnych użytkowników. Najnowsze elektroniczne urządzenie manualne produkowane przez Eppendorf to pipeta Xplorer® plus (2011), która oprócz wyżej wymienionych funkcji oferuje jeszcze wiele innych. Jest to niezwykle wszechstronne narzędzie oferujące wiele trybów pracy dostosowanych do różnorodnych procedur roboczych i zastosowań. Zapewnia nawet powiadomienia o zbliżającym się terminie kalibracji.
Choć pipety elektroniczne zajmują dziś ważną pozycję wśród niezbędnych narzędzi we współczesnym laboratorium, pipety manualne wciąż bywają niezastąpione w wielu procedurach. Ze względu na rosnącą świadomość w zakresie ergonomii, pipety manualne stają się coraz lżejsze i łatwiejsze w użyciu dzięki funkcjom takim jak sprężynujący stożek końcowy i ulepszone wyświetlacze objętości. Doskonałym tego przykładem jest wysoce ceniona pipeta Eppendorf Research® plus odzwierciedlająca ogromne postępy w zakresie ergonomii pipetowania. Pipeta Research® plus pojawiła się w ofercie w roku 2009 i stała się jedną z najbardziej rozpoznawalnych i udanych pipet mechanicznych na świecie.
Wraz z rosnącymi oczekiwaniami wobec osób pracujących w laboratorium, pojawiały się również nowe usprawnienia w zakresie ergonomii pipet. Nasze dążenia w zakresie zapewniania coraz zdrowszego otoczenia pracy zaowocowały wdrożeniem Eppendorf PhysioCare Concept® w roku 2003. Ta platforma stanowi holistyczne rozwiązanie przeznaczone do definiowania zdrowych stanowisk pracy w 3 obszarach: użytkownik, laboratorium i przestrzeń robocza laboratorium. Mimo że wszystko zaczęło się od ergonomicznej konstrukcji pipety, Eppendorf poświęcił wiele czasu i wysiłku na badania nad interakcjami w ramach tych trzech sfer, tak aby zapewnić zdrowsze stanowisko pracy wymagające jak najmniejszego wysiłku od Ciebie – i Twoich kciuków.
Współczesne laboratoria przechodzą szybką cyfryzację i korzystają z pipet podłączonych do sieci. Dalsze informacje znajdziesz w ostatniej części naszej serii artykułów dotyczącej historii i przyszłości pipetowania.
Odnośniki
1. Pipette Usage and Trends | The Scientist Magazine®. www.the-scientist.com/surveys/pipette-usage-and-trends-37099.
2. Are you applying good pipetting practice? | Laboratory News. www.labnews.co.uk/article/2027358/are_you_applying_good_pipetting_practice.
3. History of Ergonomics | Sustainable Ergonomics Systems. ergoweb.com/history-of-ergonomics/.
4. Eppendorf. Tenosynovitis, CTS and RSI – Medical Background, the Meaning for the Laboratory and Possible Prevention. handling-solutions.eppendorf.com/fileadmin/Community/Liquid_Handling/Pipetting_Facts/Ergonomy/PDF/Whitepaper_Physiocare6_EN_2014_164652.pdf (2012).